Filmlezing over vernietigingskamp Sobibor

NIJKERK De Bibliotheek en de Volksuniversiteit (VUN) houden donderdag 22 maart in de bibliotheek een filmlezing over vernietigingskamp Sobibor, waar 38 Joodse Nijkerkers zijn omgebracht.

Belinda van der Horst

Voorafgaand aan de film 'Escape from Sobibor' zal Maarten Eddes, voorzitter van de Stichting Sobibor, een lezing verzorgen over het vernietigingskamp. De film beschrijft het uitzonderlijke verhaal van de ontsnapping van bijna driehonderd Joodse gedeporteerden uit één van de meest beruchte vernietigingskampen, op 14 oktober 1943.

OVERLEVENDE De Stichting Sobibor werd in 1999 opgericht door Jules Schelvis, de enige overlevende van het 14e transport vanuit Nederland naar Sobibor. In Sobibor werden van april 1942 tot en met oktober 1943 minstens 170.000 Joden vergast. Vanuit kamp Westerbork in Nederland werden 34.313 Joden, verdeeld over 19 transporten, naar Sobibor gestuurd. Slechts 18 personen keerden na de oorlog terug. Na de opstand werd het kamp in oktober 1943 gesloten. Door de nazi's werd alles in het werk gesteld om de sporen van het kamp uit te wissen.

Het doel van de Stichting Sobibor is ervoor te ijveren dat de herinnering aan dit kamp blijft voortbestaan. Het motto luidt dan ook 'herinneren door informatie en educatie'. Het werk van de Stichting Sobibor wordt uitgevoerd door vrijwilligers.

GESCHIEDENIS De Nijkerkse amateurhistoricus Ab van Straalen heeft de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Nijkerk uitgezocht. Hiervan heeft hij een indrukwekkend en gedetailleerd document geschreven getiteld 'Van jubileum naar catastrofe'. De Joodse gemeenschap van Nijkerk in de periode 1926 – 1945.' Het document is te lezen op www.museumnijkerk.nl

SYNAGOGE In 1926 herdacht de Joodse Gemeente in Nijkerk het 125-jarig bestaan van haar synagoge aan het Singel en vierde feest. Een deel van het interieur van de synagoge is na de oorlog terecht gekomen in de synagoge van Amersfoort. In 1954 verkocht de gedecimeerde Joodse Gemeente de synagoge aan Schoenhandel Bijvank. Wat rest is een koperen plaquette met de tekst 'Hier stond de synagoge van 1801 tot 1954'.

TWEEDE WERELDOORLOG In 1941 woonden er 63 Joden in Nijkerk. Vanuit Nederland gingen van juli 1942 tot september 1944 de treintransporten naar de dodenkampen in het oosten. Twee maanden nadat de deportaties op gang kwamen, doken verschillende Joodse Nijkerkers onder.

De toenmalige burgemeester Bruins Slot probeerde zijn Joodse inwoners veilig te stellen door hen in te zetten bij een werkproject bij het riviertje De Laak. Tot eind maart 1943 verkeerden zij in deze schijnveiligheid. Wellicht verklaart mede het werkverschaffingsproject dat relatief weinig Joodse inwoners zijn omgebracht in 1942. In maart 1943 trof Nijkerk het gevreesde bericht dat alle Joodse ingezetenen zich voor 10 april moesten melden in kamp Vught. Zieken moesten zich direct melden in kamp Westerbork.

Het overgrote deel van de Joodse inwoners meldde zich verplicht in concentratiekamp Vught. Uiteindelijk trof ook hen het lot van transport naar de concentratiekampen in het oosten. Na 10 april 1943 bevonden zich formeel geen Joden meer in Nijkerk. Toch hielden relatief veel Joden zich schuil op Nijkerks grondgebied, hetzij meer van buiten dan uit de eigen gemeente. Veruit de meeste gedeporteerde Joodse Nijkerkers zijn omgebracht in Sobibor, namelijk 38 mensen. Daarnaast hebben nog 10 mensen de oorlog niet overleefd. De Joodse inwoners die terugkwamen uit de concentratiekampen vonden de gemeenschapszin van voor de oorlog niet meer terug. Begin jaren zestig werd de Joodse gemeente in Nijkerk officieel opgeheven. In 2002 verscheen een herinneringsmonument aan de Bruins Slotlaan ter nagedachtenis aan de omgebrachte Joodse inwoners.

Informatie over de filmlezing en aanvangstijden op www.bibliotheeknijkerk.nl of www.vu-nijkerk.nl.