Een echt Nijkerks kerstverhaal: Geertje Arends op weg naar het klooster

AMERSFOORT Vijftien jaar oud was ze geworden. ‘Te oud om te trouwen’, verzuchtte haar vader telkens weer. Geertje werd er moedeloos van. Haar oudste zus was al getrouwd. Voor Geertje zou er een ander pad zijn. Niet dat van gezelschapsdame bij een familie in de stad, maar ook geen huwelijk.

Geertje had best willen trouwen. Maar haar familie was diepgelovig en vond dat ze ook wat terug moesten doen voor de kerk. Geertje zou het klooster in Amersfoort in gaan, en de dag dat ze zou vertrekken kwam steeds dichterbij. Zuchtend keek Geertje vanuit hun woning naar buiten. Nog even en het nieuwe jaar zou haar intreden doen. 1445 alweer. De tijd vliegt voorbij als je jong bent, maar hoe zou dat als novice zijn bij de zusters van het Sint-Agnietenklooster in Amersfoort? Ze had verhalen gehoord. De hele dag waren de zusters bezig met bidden, maar ook het verzorgen van mensen die op reis waren en even wilden rusten, of mensen die ziek waren en zorg nodig hadden. 

Er zat een foeilelijk Mariabeeldje in

De dag brak aan waarop Geertje afscheid nam van haar familie. Haar moeder omhelsde haar en beloofde haar langs te komen in Amersfoort als Geertje al enige tijd bij de nonnen zat. Haar vader gaf haar een pakje. Nieuwsgierig maakte Geertje het open. Er zat een foeilelijk Mariabeeldje in. Moest ze dát om haar nek dragen? ‘Maak ons trots’, gromde haar vader, en hij drukte haar tegen zich aan. 

Geertje huiverde even toen de kou haar tegemoet kwam toen ze de zware eikenhouten deur open deed en de straat opstapte. Samen met haar moeder had ze dagen van tevoren al de route uitgestippeld naar Amersfoort. Ze was vroeg opgestaan, zodat ze alle tijd had om in het centrum van Amersfoort te geraken. Ze sloeg haar mantel nog eens strakker om zich heen en begon met vastberaden moed te lopen. Het Mariabeeldje drukte koud tegen haar borstkas aan. 

In 1444 was de belangrijkste weg van Amersfoort naar Zwolle de Veenestraat, die dwars door het Grauwe Veen liep. Geertje passeerde op de Veenestraat het pelgrimshuis, waar een paar pelgrims net de deur uit gingen om hun bedevaartstocht te vervolgen. Kon zij hen maar volgen, wat een vrijheid. Naar Santiago de Compostela, Vlaanderen, of Maastricht. In de Lage Landen lagen veel routes naar plekken waar pelgrims relieken bezochten. 

Geertje was al twintig minuten onderweg en wandelde nu door het Grauwe Veen. Diverse werklieden groetten haar. Het land hier werd vooral bewerkt door mensen die turf staken. In Nijkerk werden de haarden brandend gehouden met turf. Geertje stond er niet zo bij stil, ze wilde zo snel mogelijk in Amersfoort komen en een paar uur later liep ze eindelijk onder de stadspoorten door. Wat was het groot vergeleken met haar geliefde Nijkerk. Geertje keek haar ogen uit. Nu ze dichterbij haar eindbestemming kwam, werd het beklemmende gevoel op haar borstkas ook groter. Wat moest ze nou met dat lelijke ding in het klooster? Wat als moeder-overste het maar niks vond dat ze het beeldje om haar nek had hangen? Wat als ze werd uitgelachen door de andere meisjes? 

Toen gooide ze het Mariabeeldje met een grote boog in de gracht

Toen Geertje naast de buitengracht liep, keek ze naar de gracht en wist ze wat haar te doen stond. Als in een trance grepen haar vingers naar het koordje om haar nek. Ze haalde het touw over haar hoofd heen en balde het beeldje in haar vuist. Even keek ze om zich heen om te zien of niemand haar zag. Toen gooide ze het Mariabeeldje met een grote boog in de gracht. Daar was ze mooi vanaf! Geertje kon met een gerust hart toetreden tot het klooster en werd met open armen ontvangen. 

Op nog geen honderd meter van de gracht woonde de dienstmeid Margriet Albert Gijsen, in de buurt van de Kamperbuitenpoort. Nog een paar dagen en dan was het Kerstmis. Maria droomde die nacht heel raar. Ze hoorde een stem die haar vertelde dat ze naar de buitengracht moest gaan. Drie nachten lang had ze dezelfde droom en toen het licht werd, wist ze dat ze naar het water toe moest gaan. Wat zag ze daar nu onder het ijs liggen? Margriet besloot het Mariabeeldje los te wrikken en mee naar huis te nemen. Ze had een groot ontzag voor het beeldje, ook omdat een stem haar had verteld om naar de plek te gaan. Ze zette het beeldje op een plank bij haar thuis neer en stak een kaars aan. De kaars brandde drie keer zo lang als ze had gedacht. Er moest iets bijzonders zijn met het beeldje en daarom besloot Margriet het naar haar biechtvader te brengen. 

Hij wist meteen wat er mee moest gebeuren en zette het beeldje in de Onze-Lieve-Vrouwenkapel neer. Natuurlijk konden de visoenen van Margriet en de vondst van het Mariabeeldje niet lang geheim blijven. Er kwamen grote groepen mensen op de been, die het ‘Mirakel van Amersfoort’ met eigen ogen wilden zien. Ondertussen had ook Geertje gehoord dat haar beeldje was gevonden en biechtte ze op waarom ze het in de gracht had gegooid. Nu wist de kerk zeker dat het de bedoeling was geweest dat Margriet het Mariabeeldje vond. Alle pelgrims lieten een gift achter in de kapel, waardoor de Onze-Lieve-Vrouwentoren gebouwd kon worden. Het Mirakel van Amersfoort werd opgenomen on het Mirakelboek en Amersfoort groeide waarschijnlijk uit tot één van de belangrijkste bedevaartsoorden boven de rivieren.

[Het is niet zeker dat Geertje Arends echt heeft bestaan. Al wordt het verhaal over het kruisbeeldje wel aan haar toegeschreven. Wat wel zeker is, is dat het beeldje gevonden is, en dat Amersfoort hierdoor een belangrijke plek werd voor het katholieke geloof in Nederland. Nog steeds wordt er ieder jaar een ‘Vrouwevaert’ gehouden in Amersfoort. Het beeldje van Margriet kreeg een plek achter in het oude weeshuis aan ‘t Zand in 1693, toen het verbouwd werd tot schuilkerk. Inmiddels is het beeldje tot gruis vergaan, maar de resten worden nog steeds bewaard in de huidige oud-katholieke kerk Sint Joris op ‘t Zand. Hier hangt ook een schilderij uit 1525, waar de vondst van het beeldje op afgebeeld staat.  

Door Maranke Pater