Stenen om over te struikelen

NIJKERK - Bij 26 adressen in Nijkerk zijn in totaal 54 struikelstenen in de stoep gelegd. Op die adressen woonden Joodse inwoners van Nijkerk, die in 1943 hun huis moesten verlaten om nooit meer terug te keren. Door deze stenen worden hun namen niet vergeten.

door Henk Brinkman

Vorige week zijn de struikelstenen gelegd door de Duitse kunstenaar Günther Demnig. Hij nam het initiatief om de weggevoerde Joden in de herinnering terug te brengen, juist ook omdat Hitler-Duitsland niet alleen alle Joden wilde ombrengen, vermoorden, maar ook elke herinnering aan Joden wilde uitvagen. Om te voorkomen dat mensen vergeten wat er is gebeurd, maakte Demnig messingplaatjes met de namen van weggevoerde Joden, die op stenen in het wegdek kunnen worden aangebracht. Stenen waarover zij die zouden willen vergeten, wel moeten struikelen, iedere keer als zij er langs lopen.

In de oude raadszaal van het stadhuis spraken de Hoevelakense theoloog Henk Vreekamp, burgemeester Gerard Renkema en de Joodse opperrabbijn Binyomin Jacobs. Vreekamp herinnerde aan het Joodse monument dat in 2002 is geplaatst aan de Bruins Slotlaan. ,,Deze stenen voegen de namen toe. Zij laten zien waar Joden woonden en in 1943 door de deur naar buiten gingen om nooit meer naar binnen te gaan." In 1943 werd vrijwel de gehele Joodse gemeenschap uit Nijkerk weggevoerd. Eerst naar Vucht, later naar de vernietigingskampen in Duitsland en Polen. De meesten van de Nijkerkse Joden, die vanaf de achttiende eeuw een grote rol speelden in de Nijkerkse samenleving, overleefden de zwarte jaren van de naziterreur niet. Wat rest is de herinnering, die nu in deze struikelstenen en in het Joodse monument is vastgelegd. Ook de Joodse begraafplaats op de Oude Amersfoortseweg herinnert nog aan de joodse aanwezigheid in Nijkerk.

Niet vergeten

Burgemeester Gerard Renkema las een gedicht voor van Gerie den Otter. ,,Een mens is pas vergeten als zijn naam is vergeten. Noem hun namen en laat me weten, dat ook jij niet zult vergeten." Dat is wat de struikelstenen moeten laten weten.

Opperrabbijn Binyomin Jacobs sprak ook over het vergeten. ,,Meer en meer wordt vergeten dat hier in Nijkerk een Joodse gemeenschap was, die is weggevoerd, vermoord, niet omdat zij anders waren - dat waren ze niet, ze waren geïntegreerd in Nijkerk - maar omdat ze Joden waren. De Tweede Wereldoorlog wordt langzamerhand gewoon geschiedenis."

Ook Loek de Liever was aanwezig en vertelde over zijn grootouders die in Nijkerk woonden. De Liever overleefde de holocaust. Als klein jongentje werd hij naar een onderduikadres gebracht. Wie niet overleefde was Mozes de Liever, die met zijn familie aan de Holkerstraat woonde. Over Mozes de Liever heeft Arie Kok kortgeleden een indrukwekkende roman gepubliceerd onder de titel Morie. Het hele gezin De Liever is omgekomen in Sobibor.